هویت ایرانی-از دوران باستان تا پایان پهلوی

کتاب «هویت ایرانی» اثر«احمد اشرف» جامعه شناس، پژوهشگر و نویسنده، متولد 1313 است. وی که یکی از بانیان اصلی دانشنامه ی ایرانیکا به حساب می آید، سابقه ی تدریس جامعه شناسی و تاریخ اجتماعی ایران را در دانشگاه های پنسیلوانیا، کلمبیا، پرینستون و دانشگاه تهران دارد.

هویت ملی و قومی،مانند دیگر پدیدار های اجتماعی، مقوله ای تاریخی است که در سیر حوادث و مشی وقایع تاریخی پدیدار میشود،رشد میکند،دگرگون میشود و معانی دگرگون و متفاوت پیدا میکند. هویت ملی و قومی از تصور تمایز و رویارویی میان«ما»یا«خودی ها»در برابر دیگران یا بیگانگان نشست میگیرد. این احساس دو گانگی میان ما و دیگران اگر در حد اعتدال و معقول باشد میتواند همچون نیرویی برای همیاری و اعتلای فرهنگی ظاهر شود و اگر به قلمرو تعصبات و دشمنی ها و کینه توزی های ملی و قومی و نژادی درآید و یا به بهانه ی چالش یا تعصبات ملی و قومی به نفی و انکار و تمسخر میراث فرهنگی خویش بنشیند،نیرویی ویرانگر خواهد شد،زاینده دشمنی و ستیزه جویی.

در این کتاب پس از بررسی فشرده دیدگاه های مربوط به هویت قومی و ملی که بازسازی هویت ایرانی را در دوران ما شکل داده و به تصویر کشیده اند، تحول تاریخی هویت ایرانی در دوران پیش از اسلام سده های میانه ی اسلامی تا دوران صفویه،پیدایش هویت شیعی ایرانی در دوره صفوی و سرانجام پیدایش تطور و هویت ملی ایرانی در قرن های نوزدهم و بیستم میلادی بررسی و تحلیل میشود.

حمید احمدی، مترجم کتاب، نسبت کتاب با زمانه حاضر و اهمیت آن را چنین توصیف کرد: «پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی و پایان جنگ سرد، گفتمان قوم‌گرایی گسترش یافت اگرچه این گفتمان در ایران سابقه قدیمی داشت و به‌نوعی قبل از انقلاب مهار شده و به حالت طبیعی برگشته بود و بعد از انقلاب و قبل از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی جلوه‌های خود را نشان داد نکته دیگر هم‌زمان با این مسائل، بحث جهانی‌شدن و گسترش اندیشه پست‌مدرن و طرح این نکته است که اصلا هویت و هویت ملی چیست؟ بنابراین ملیت نه‌فقط در سطح جهانی بلکه در داخل ایران نیز زیر سؤال رفت. گفتمان رایج در ایران بیشتر متأثر از غرب بود و بحث جهانی‌شدن کم‌کم به بحثی علمی تبدیل شده و هژمونی پیدا می‌کرد. ما ایرانیان در حیطه علوم اجتماعی و سیاسی و به‌طورکلی علوم انسانی بسیار تحت‌تأثیر دانش غرب بوده‌ایم. طبیعی است وقتی گفتمان جهانی‌شدن به ایران آمد، عده بسیاری عاشق و شیفته آن شدند و ملیت و هویت را زیر سؤال بردند».

بخشی از کتاب:

روایت‌های ملت‌گرایانه زمانی پدید آمدند كه روشنفكران ایرانی متاثر از اروپاییان و ناسیونالیسم رومانتیك تنها راه جبران عقب ماندگی ایران را در بازسازی مفهوم «ملت ایران»، «وطن پرستی» و «عشق به سرزمین پدری و مادری» می‌دیدند…